Nieuwe toekomst voor Gronings graan

Denk aan Noordoost-Groningen, en je ziet al snel oneindige velden wuivend goudkleurig graan voor je. Prachtig plaatje, natuurlijk. Maar deze monocultuur is tegelijkertijd een probleem, en een belangrijke bestaansreden van coöperatie De Graanrepubliek. ‘Wij willen de biodiversiteit in dit gebied herstellen’, vertelt directeur Niels Grootenboer. ‘Veel boeren verbouwen hun graan vooral voor diervoeding. Dit betekent dat ze veel produceren tegen relatief weinig waarde. Productielandbouw heet dat. Het put de grond uit en zet de biodiversiteit onder druk.’

Het is tijd voor verandering, vinden de deelnemers van De Graanrepubliek. ‘En door daar samen in op te trekken, bereik je het grootste effect. Vandaar dat we samenwerken met verschillende boeren uit de regio.’ Die wisselen met graansoorten, experimenteren met strokenteelt en zorgen zo op een andere manier voor hun land. Ook grijpen ze terug op oeroude graanrassen. Goed van smaak, en ook nog eens beter voor de bodem en de biodiversiteit. Grootenboer: ‘Deze rassen leiden weliswaar tot een iets lagere productiviteit, maar doordat we de hele keten beheren krijgt de boer een betere prijs voor het graan.’

En daarmee wijst Grootenboer op één van de andere succesfactoren achter De Graanrepubliek. ‘Binnen het project werken verschillende partijen samen, waardoor we zorgen voor een afzetmarkt voor het graan’, vertelt hij. En door te bouwen aan een waardevol ecosysteem met korte ketens, speelt de coöperatie volgens hem ook slim in op een trend. ‘Consumenten hebben steeds meer behoefte aan ambachtelijkheid en traceerbaarheid van producten. Grotere industriële bedrijven kunnen die draai niet maken. En voor kleinere producenten is opschalen juist een probleem. De Graanrepubliek zit er precies tussen in. We bieden kleine producenten de mogelijkheid om te groeien én hebben contacten met grote spelers die ons graan inkopen.’

‘We willen een grote slag maken’, vervolgt Grootenboer. ‘Dus we zoeken naar schaal. Zo telen we nu graan voor toeleveranciers van supermarkten. Hierdoor kunnen we grotere boerenbedrijven contracteren, die meer krijgen dan de marktprijs en daardoor kunnen omschakelen naar natuurinclusieve of biologische teelt. Dit doen we nu met tien pioniers, maar we verwachten dat meer boeren zich aansluiten. Onze ambitie is om binnen enkele jaren minimaal één miljoen kilo graan te produceren, dus die opschaling is hard nodig.’

Grootenboer kwam zelf in 2017 in aanraking met De Graanrepubliek. Als directeur marketing en innovatie bij familiedistilleerderij Hooghoudt in Groningen was hij verantwoordelijk voor de herpositionering van het merk. ‘De familie vindt verbinding tussen de stad Groningen en de ommelanden belangrijk en vandaaruit ontstond het idee om lokaal graan te gebruiken voor de distilleerderij. Zo kwam ik in contact met De Graanrepubliek. Een groep enthousiastelingen die vanuit een oude locomotiefremise in Bad Nieuweschans een maalderij hadden voor een mooie productie van Gronings graan. Zij zochten op hun beurt een stokerij.’

Op het terrein in Bad Nieuweschans verrijzen nu een maalderij, mouterij, bakkerij, pastamakerij (in samenwerking met een sociale werkplaats), brouwerij, distilleerderij, proeflokaal met terras, slijterij, educatiecentrum, smaaklaboratorium én proefkeuken. ‘Voor het horecadeel krijgen we hulp van de Vermaat Groep. Zij zijn erg enthousiast over ons initiatief. Wij kunnen ons daardoor richten op het produceren en vermarkten van onze producten, zoals de pasta en de broden. En aan de opzet van onze smaakexperience, waar mensen straks kennismaken met verrassende Groningse granen.’

Ook voor monumentale bebouwing in het gebied is speciale aandacht. ‘Binnen de gemeente Oldambt staan verschillende kasteelachtige boerderijen van boeren die floreerden in de tijd van de industriële revolutie. Veel staan op instorten. De gronden eromheen zijn vanwege hun waarde veelal opgekocht, en de monumentale panden vervolgens verwaarloosd. Daarom organiseren we activiteiten in een aantal van die oude boerderijen. Zo lageren we de jenevers voor Hooghoudt en whisky’s van De Graanrepubliek in de schuren. Daarnaast is er een bed and breakfast en een mouterij. Door ze een nieuwe bestemming te geven, hopen we de panden te kunnen behouden.’

Omdat De Graanrepubliek een financieel gezonde organisatie wil zijn, klopte het aan bij Rabobank voor extra vermogen. Grootenboer: ‘Medewerkers van de bank reageerden heel enthousiast. Diverse mensen van de bank hielpen ons in de zoektocht naar de beste financieringsopzet. En dat bleek nog niet zo makkelijk. We zijn geen horeca, levensmiddelenconcept of akkerbouwbedrijf – maar álles tegelijk. Vandaar dat de systemen binnen de bank volgens mij op tilt sloegen. Maar dankzij het doorzettingsvermogen van verschillende mensen binnen de bank, zowel lokaal als op het hoofdkantoor, lukte het toch. Zo is ook Rabo Foundation voor een deel betrokken. Echt bijzonder dat de bank zoveel energie stak in het rondkrijgen van de financiering.’

‘Rabobank omarmde de Graanrepubliek omdat het initiatief volledig past bij de coöperatieve bank, de strategie van Banking for Food en de Rabobanks land- en tuinbouwvisie 2030’, zegt David van Lynden, Sustainable Business Developer van Rabobank. ‘Volgens die visie is het belangrijk om te komen tot vraaggestuurde voedselketens, waarbij het resultaat veel groter is dan de som der delen. Bij de Graanrepubliek gaan People, Planet en Profit hand in hand. Meer biodiversiteit, verbetering van bodemgesteldheid, een nieuwe bestemming van monumentale panden, betere uitstraling voor het gebied en meer inkomsten en banen in een economisch kwetsbare regio.’

Mede dankzij de financiering richt De Graanrepubliek het vizier nu op de toekomst. Grootenboer: ‘We verzamelen bijvoorbeeld data om te zien wat de resultaten van onze werkwijze zijn voor de aangesloten boeren. Ik geloof dat we door klimaatverandering en steeds schaarsere grondstoffen bewegen naar lokale voedselhubs die werken met lokale boeren. Ik denk dan ook dat dit initiatief ook kans van slagen heeft in andere gebieden, maar wel opgezet en gedragen door lokale ondernemers zelf. Mensen als wij; maatschappelijke impactmakers die verandering brengen binnen het voedselsysteem.’