Hogere kosten zetten druk op de voedselketen

De CEO van Tesco, John Allan, waarschuwde onlangs dat de voedselprijzen in het Verenigd Koninkrijk 5% omhoog gaan dit jaar. En dan is hij waarschijnlijk nog optimistisch. In Nederland zaten we in januari al op een consumentenprijsinflatie voor voedingsmiddelen van rond de 4%. Omdat Nederlandse supermarkten de verkoopprijzen nog niet in alle productcategorieën hebben verhoogd (zie figuur 1), zal de inflatie de komende weken ongetwijfeld verder stijgen.

De reden voor de prijsverhogingen zijn de enorme kostenstijgingen waar de hele voedingssector mee te maken heeft. Bijna alle kostenposten zijn in de afgelopen zes tot zeven maanden omhoog geschoten. De gasprijs heeft de meeste media-aandacht gekregen. Maar ook de kosten van veel agri-grondstoffen, verpakkingen, transport en personeel zijn om verschillende redenen hard gestegen. Waarschijnlijk blijven veel van deze prijzen de komende maanden min of meer op het huidige hoge niveau liggen. Zolang het rond de Oekraïne rustig blijft tenminste. De druk van de hoge kostprijzen neemt voorlopig dus eerder toe dan af.

Voedingsproducenten gaven eind oktober aan ongeveer 9 tot 10% hogere verkoopprijzen nodig te hebben om alle gestegen kosten te kunnen dekken in 2022. Er is veel concurrentie tussen de supermarkten en zoals verwacht hebben de hoofdkantoren van de Nederlandse supermarkten dus lang niet alle prijsverhogingen geaccepteerd. De productboycotten die in de media voorbij komen zoals bijvoorbeeld met Lays, Peijnenburg of Quaker, laten zien dat veel leveranciers nog volop in onderhandeling zijn met de verschillende supermarkten.

Over het algemeen lijken de grotere merkproducenten en versleveranciers de prijsverhogingen er redelijk goed doorheen te krijgen bij de inkopers van supermarkten. Voor kleinere merkspelers en huismerkleveranciers is dat een stuk lastiger. Omdat de kostenstijging voor deze laatste groep producenten niet minder is, zullen de marges, en mogelijk ook de omzet, bij deze spelers dit jaar waarschijnlijk onder druk komen te staan.

In onze inflatiemonitor lees je meer over de verwachte ontwikkelingen rondom inflatie. We schreven ook een verdiepend artikel over de prijsonderhandelingen in de voedselketen.

Noot: Prijsontwikkeling gebaseerd op schapprijzen, dus exclusief promoties, in een gelimiteerd aantal full-service supermarkten. Gemeten over producten die in de gehele periode beschikbaar waren.

Tijdens de persconferentie op 15 februari kwam minister Kuipers met goed nieuws. Nederland mag weer open. Toch heeft corona dit jaar al haar stempel op de voedselketen gedrukt. Zo is de foodservice (restaurants en overige horeca) deze winter hard geraakt door de tijdelijke lockdown. Vergeleken met 2021, waarin we veel lockdowns hadden, zal de horecasector komend jaar meer dan 30% groeien. Dit lijkt indrukwekkend maar de totale omzet in de sector ligt daarmee nog steeds ruim één miljard lager dan in 2019. Ondanks de versoepelingen in coronamaatregelen zullen de catering, evenementen-branche en restaurants die het moeten hebben van intercontinentale toeristen nog wat langer last houden van corona. Daar staat tegenover dat online de omzetwinst van de afgelopen twee jaar grotendeels zal kunnen vasthouden, zowel binnen food retail als in de maaltijdboxen en maaltijdbezorging.

Het herstel van de foodservice markt zal snel gaan. De consument ‘viert’ de vrijheid door uit eten en drinken te gaan en groeikanalen zoals het thuisbezorgen bieden veel kansen. Tegelijkertijd zien we de inflatie in de horeca sneller oplopen dan in de supermarkten. Het prijsverschil wordt nog groter, terwijl de consument de gestegen kosten voor levensonderhoud al in zijn portemonnee zal merken. Als de euforie van dit moment wegebt kan dat tot een lagere vraag in de horeca leiden.

We verwachten in de foodservice verdere opschaling, professionalisering, retailisering (denk dan aan verdere automatisering en standaardisatie van processen) en daardoor ketenvorming en dus meer fusies en overnames. Daarnaast zal het thuisbezorgen van voedsel leiden tot meer investeringen in onder andere digitalisering van de foodservice.

Internationaal zien we dat die digitalisering leidt tot twee brede ontwikkelingen:

(1) Integratie van systemen

Verschillende systemen versterken elkaar. Om flexibel te kunnen functioneren moet alle technologie, zowel voor als achter de schermen, goed op elkaar afgestemd zijn. Het is dus belangrijk om van systeemintegratie de komende jaren prioriteit te maken.

(2) Opnieuw de controle pakken in bezorgen

Het ‘thuis-uit-eten’ is tijdens de lockdowns nog populairder geworden. Het bestelproces en de bezorging werden de afgelopen jaren vaak uitbesteed aan bezorgplatforms, maar daar beginnen grote restaurantketens een beetje van terug te komen. De Verenigde Staten lijken hierin voorop te lopen. Vanuit strategisch oogpunt hebben verschillende Amerikaanse restaurantketens ingezet op een versnelde uitrol van hun eigen bestel-apps. Natuurlijk is een eigen app niet voor alle horeca-ondernemers haalbaar. Maar voor ondernemers in de foodservice is het belangrijk om kritisch na te gaan denken over de winstgevendheid van bezorgorders, klantloyaliteit en het behoud van toegang tot relevante data over hun gasten. Meer hierover lees je in ons artikel over digitale flexibiliteit voor de horeca.

Het Voedingscentrum adviseert om elke dag minimaal 250 gram groente en 200 gram fruit te eten. Maar met een consumptie van ongeveer 130 gram groente en 113 gram fruit per dag is het duidelijk dat de gemiddelde Nederlander dit absoluut niet haalt. De voorgenomen btw-verlaging op groente en fruit zou moeten leiden tot meer consumptie. In de praktijk zal dit plan helaas weinig effect hebben.

Als de omzetbelasting echt naar nul wordt teruggebracht en we gaan uit van de gemiddelde prijselasticiteit (de verandering van de vraag als gevolg van een prijsverandering) op groente en fruit van ongeveer 0,5 tot 0,6, dan zou de btw-verlaging tot gemiddeld slechts vijftien gram extra groente en fruit per dag leiden. Maar er zijn meer knelpunten. Wat doen we bijvoorbeeld met producten die in het grijze gebied vallen, zoals plantaardige vleesvervangers of de pijnboompitjes over je voorgesneden salade? Bovendien kunnen consumenten de bespaarde btw ook aan andere zaken uitgeven, zoals aan de hogere gasrekening van dit moment. En wat als de supermarkt de marge voor zichzelf houdt, om de oplopende inkoopprijzen op te vangen? Het positieve effect van de btw-verlaging is waarschijnlijk minder groot dan in de politiek wordt gehoopt.

Het aanmoedigen van gezonder eten is uiteraard een stap in de goede richting. Maar met alleen een btw-verlaging op groente en fruit ben je er niet. Om een gedragsverandering bij consumenten voor elkaar te krijgen is een groter plan nodig. Sturen op prijs door middel van subsidies of accijnzen kan hierbij één van de maatregelen zijn. Maar er zal bijvoorbeeld ook gekeken moeten worden naar nudging, front-of-pack labels, formuleringseisen, persoonlijke voedingsadviezen, en misschien zelfs een verbod op bepaalde ongezonde producten. Uiteindelijk is dit een gezamenlijk belang voor de voedselketen, gezondheidszorg en maatschappij. Wil je hier meer over weten? Lees dan ons verdiepende artikel over de voorgenomen btw-verlaging.

Onze kennispartner NBC presenteerde kortgeleden haar Trendrapport Bakkerijsector 2022: ‘Blik op de Toekomst’. Onze analisten hebben meegeholpen aan de publicatie van dit toonaangevende onderzoek. We hebben daarom de belangrijkste ontwikkelingen in brood en onze visie daarop voor je op een rij gezet.

Na jaren van minder afzet groeien sinds 2019 de volumes in brood weer. Corona heeft vooral het ambacht een flinke zet gegeven. Warme bakkers kregen er veel nieuwe broodklanten bij die door tijdsbesteding (meer thuiswerken), veiligheid (geen drukke supermarkt hoeven te bezoeken) en verwennen (als compensatie voor de gesloten horeca) niet naar de supermarkt gingen voor hun broodaankopen. De vraag naar patisserie heeft in corona-tijd wel onder druk gestaan en leveringen aan foodservice of verkoop via eigen horeca-concepten vielen zo goed als stil. Nu de corona-maatregelen worden afgebouwd verwachten we dat een deel van deze extra broodomzet weer langzaam zal wegvloeien richting supermarkten.

Voor de korte en langere termijn zien we een aantal brede trends:

Start-ups zijn cruciaal voor meer innovatie in de voedselketen en om de transitie naar een duurzamere voedselvoorziening te bereiken. Juist bij de kleine, vernieuwende bedrijven ontstaan vaak prachtige ideeën en van daaruit weer ondernemingen om de keten blijvend te veranderen. Om het start-upklimaat in Nederland te versterken heeft Rabobank een specifieke strategie ontwikkeld die gericht is op start-ups. Onderdeel van deze strategie zijn onder meer een dedicated start-up & scale-up team met specialistische kennis, specifieke financieringsoplossingen en verschillende kennisproducten om start-ups verder te helpen. Meer informatie over Rabobank als bank voor start-ups in food vind je op onze website.