Zuivelmarkt: hoe hoog blijven de prijzen en voor hoe lang?

De Russische invasie in Oekraïne brengt behoorlijke opwaartse prijsrisico’s met zich mee. Dit geldt in het bijzonder voor energie, kunstmest, granen en oliën. Oekraïne en Rusland zijn gezamenlijk goed voor ongeveer 30% van de wereldwijde tarwe-export en 15% van de wereldwijde export van plantaardige oliën. Oekraïne is daarnaast ook nog eens goed voor 13% van de wereldwijde maïsexport. De wereldwijde grondstoffenmarkt voor graan, maïs en soja was voor de invasie van Rusland in Oekraïne al krap. De regio’s kampen namelijk met droogte, tekorten aan kunstmest en dalende gewasopbrengsten. De directe impact op de zuivelexport voor Nederland en de EU lijkt vooralsnog beperkt, omdat er sinds 2014 al restricties zijn ingesteld door Rusland op nagenoeg alle grote stromen van zuivelproducten. Lees meer over de spanningen in onze eerdere updates ‘De economische kosten als het Oekraïne-conflict escaleert’ en 'Oorlog in Oekraïne laat diepe sporen na in Nederlandse voedselketen'.

De wereldwijde melkaanvoer in de 7 grootste exporterende regio’s daalde in het laatste kwartaal van 2021 harder dan eerder werd verwacht. Oorzaken zijn in het bijzonder het aanhoudend slecht weer op het zuidelijk halfrond, hoge productiekosten en verstoringen als gevolg van de coronapandemie. Rabobank verwacht dat de melkproductie ook in het eerste halfjaar van 2022 blijft dalen met 0,7% vergeleken met vorig jaar (zie figuur 1). Een eerste teken van mogelijk herstel zal dan weer pas zichtbaar worden in het tweede kwartaal, wanneer het noordelijk halfrond in de piek van het seizoen terechtkomt.

Normaal gesproken zijn hoge melkprijzen een teken van extra vraag naar melk en resulteert dit in een verhoogde productie. Melkveehouders in de Verenigde Staten (VS) merken dat er momenteel meerdere belemmeringen zijn voor uitbreiding: hoge kosten, beperkte beschikbaarheid van vaarzen en beperking van de melkaanvoer door programma’s van melkverwerkers om de groei in melkproductie te controleren. Hierdoor wordt voor extra geleverde melk een lagere prijs uitbetaald.

In Nieuw-Zeeland hadden de melkveehouders last van extreem weer. In een natte, bewolkte decembermaand daalde de melkproductie met 5% vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder. Hierna volgden hoge temperaturen en droogte in januari en daalde de productie met 6,1% jaar-op-jaar, terwijl in februari weer veel neerslag viel. Dit heeft een negatieve invloed op de melkproductie.

Melkproductie in de 27 EU-landen en het Verenigd Koninkrijk (VK) liet in het laatste kwartaal van 2021 een jaar-op-jaar daling zien van 1,3% (zie figuur 2). Dit was in het bijzonder zichtbaar in Duitsland, Frankrijk en Nederland, maar ook in het VK bleef melkaanvoer achter. Italië, Polen en Ierland lieten een groei in melkproductie zien, maar konden het verlies aan melkproductie in andere EU-landen niet wegpoetsen. Ook in januari bleef de totale melkproductie in Europa en het VK achter.

De aanhoudende daling in melkproductie in landen zoals Duitsland, Frankrijk en Nederland lijkt een indicatie te zijn dat er structureel rekening gehouden moet worden met lagere melkvolumes. Een kleine groei van de Europese melkproductie is mogelijk in het tweede kwartaal, onder voorwaarde dat de weersomstandigheden gunstig zijn en er voldoende marge wordt behaald. Voor nu gaan we nog uit van een onveranderde melkaanvoer ten opzichte van voorgaand jaar.

Prijzen voor de basiszuivelproducten in Europa zijn gestegen en de piek lijkt op te blijven schuiven in de tijd (zie figuur 3 en 4). Rabobank verwacht voor het tweede kwartaal prijzen die boven het huidige prijsniveau liggen. Mocht er al een lichte prijsdaling komen, dan zal dit leiden tot grotere vraag door kopers die nog posities moeten innemen. Hierdoor blijven prijzen alsnog op een hoog niveau.

Nu de coronamaatregelen in meerdere EU-landen worden losgelaten, kan dit thema voorlopig van het prioriteitenlijstje van zuivelverwerkers af. De aandacht verschuift naar een ander belangrijke ontwikkeling: de inflatie, waaronder hogere voedselprijzen. Inflatie in de Eurozone zal naar verwachting in januari uitkomen op 5,1%, na 5,0% in december. Terwijl verwerkers en retailers verwikkeld zijn in pittige onderhandelingen, worden de eerste prijsverhogingen al doorgevoerd in het zuivelschap. Mogelijk gevolg hiervan is dat de consument liever een goedkoper alternatief kiest. Historisch gezien hebben prijsstijgingen maar een beperkte impact op de zuivelconsumptievolumes in Noordwest-Europa. Veel beperkter dan in andere, veelal opkomende economieën waar het eten een groter onderdeel uitmaakt van het besteedbaar inkomen.

Ondertussen gaan prijsonderhandelingen in de retail er dit jaar hard aan toe. Niet alleen de A-merken zijn verwikkeld in verhitte discussies met supermarkten maar ook huismerkleveranciers en kleinere merkproducenten. Onder druk van concurrentie zijn supermarkten terughoudend om de kosteninflatie door te belasten aan de consument. Meer over prijsonderhandelingen lees je in ons RaboResearch-onderzoek ‘De andere kant van de prijsonderhandelingen’.

Het Nieuw-Zeelandse Fonterra breekt opnieuw een record met een melkprijs van NZD 9,60 per kilogram vet en eiwit (omgerekend ruim € 47 per 100 kilogram melk, met vergelijkbare vet- en eiwitgehalten als de Nederlandse standaard). Melkveehouders in Australië verdienen momenteel een (zeer) goede boterham, al wordt meer druk op de marge verwacht als gevolg van hogere voerkosten.

De gemiddelde melkprijs in de 27 EU-landen is sinds oktober 2021 gestegen met 8,0% tot € 41,79 per 100 kilogram melk in januari 2022. In de komende maanden zal de melkprijs naar verwachting nog verder stijgen. De recente prijsstijgingen voor de zuivelproducten zijn nog niet volledig doorberekend in de melkprijs, terwijl de spotmarkt al door de grens van € 55 per 100 kilogram melk heen is. Tot nu toe resulteert de stijging van de melkprijs niet tot een groei in productie mede als gevolg van de beperkte kwaliteit van het aanwezige ruwvoer en hoge kosten van aanvullend voer, waardoor stijging van de productie per koe wordt geremd.

De export van de voornaamste Europese zuivelproducten daalde in het vierde kwartaal van 2021 met 2,3%. We verwachten voor het eerste en tweede kwartaal van 2022 lagere Europese exportvolumes als gevolg van een beperkt aanbod van melk binnen de 27 EU-landen en het VK, regionale prijsverschillen en hoge kosten voor logistiek.

Rabobank verwacht dat de importbehoefte van China in 2022 veel lager ligt dan in 2021 door ruime binnenlandse voorraden en aanhoudende productiegroei. Vooruitkijkend naar het eerste halfjaar van 2022, handhaaft Rabobank de prognose van 4% groei in de Chinese melkproductie. Deze voorspelling kan aan de conservatieve kant zijn, vanwege een recordexport van vaarzen naar China vanuit Oceanië in 2021 van 164.000 stuks, een record in vergelijking met de afgelopen tien jaar. De voerkosten zijn ook in China sinds dit jaar behoorlijk gestegen, waardoor voor de Chinese melkveebedrijven de piek in marges al in het vierde kwartaal van 2021 is gevallen. Het kan langer duren dan verwacht voordat het aanbod reageert op de dalende melkprijzen, hogere voerkosten en een lagere voerkwaliteit als gevolg van het slechte oogstweer vorig jaar. We verwachten al in het eerste kwartaal van 2022 een zichtbare daling van de Chinese melkprijs, vanwege een aanhoudende groei van de melkproductie in combinatie met een beperkte consumptiegroei.

De melkproductie in 2021 daalde met 2,3% ten opzichte van 2020 (gecorrigeerd voor het schrikkeljaar 2020). Ook daalde de melkproductie in Nederland in het vierde kwartaal van 2021 met 3,9% vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. Daarnaast begon 2022 met een negatieve groei: in januari is 2,7% minder melk aangeleverd dan in dezelfde periode een jaar eerder. De dalende productie in de Nederlandse melkveehouderij lijkt ook verband te houden met de steeds dalende hoeveelheid beschikbare fosfaatrechten. Daarnaast lijkt het erop dat de benuttingsgraad van de fosfaatrechten daalt. Volgens het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding (NCM) daalt de benuttingsgraad van de fosfaatrechten, al is over afgelopen jaar nog geen data beschikbaar. Opvallend is wel dat de prijzen voor fosfaatrechten, hierdoor niet worden geraakt en op onverwacht hoog niveau blijven.

In het tweede kwartaal van 2022 kan de Nederlandse melkproductie een minimale plus noteren, met gunstig weer als belangrijkste voorwaarde. Voor nu gaan we uit van een stabiele melkproductie ten opzichte van vorig jaar. Als de prijzen voor basiszuivelproducten een opwaartse beweging laten zien, biedt dit ruimte voor een verdere stijging van de melkprijs. En stijgende kosten hebben een dempend effect op het eindresultaat. De huidige vergunningsproblematiek zorgt nu voor een rem op investeringsplannen in de melkveehouderij. We zien dat als het gaat om vergunningen, een scenarioanalyse op individueel bedrijfsniveau op dit moment erg actueel is. Voor elk bedrijf is het goed om de actuele vergunningssituatie te bezien en de mogelijkheden te onderzoeken om meer zekerheid te verkrijgen over de actueel te houden dieren en op basis hiervan de potentie tot bedrijfsontwikkeling nog beter in kaart te brengen. Ook wanneer er op je bedrijf nu niets speelt.