Blik op de wereld: handelsmaatregelen Trump risico voor cyclische opleving wereldeconomie

De lichte versnelling van de wereldeconomie die vorig jaar is ingezet, zet in 2018 door. Veel economieën doen het net een beetje beter dan in de jaren tussen 2012 en 2016 (tabel 1, figuur 1). Een structurele doorbraak naar de groeicijfers van voor de mondiale crisis zit er echter voor de wereld als geheel voorlopig niet in. We zien dit eerder als een conjuncturele opleving.

In onze Visie op 2018 noemden we de gevolgen van een onverhoopte harde Brexit, escalatie van geopolitieke spanningen en aanscherping van het daadwerkelijke handelsbeleid van de VS als de belangrijkste neerwaartse risico’s. Vooral het laatstgenoemde risico staat momenteel volop in de publieke belangstelling. Tot voor kort was het handelsbeleid van Trump te karakteriseren als één van grote woorden, maar weinig daden. Maar daar lijkt een kentering in te komen. Zo kondigde de president aan dat hij importtarieven zal gaan heffen op staal en aluminium. De betekenis van die maatregel is vooral groot, omdat Trump zich hierbij beroept op het argument van nationale veiligheid. Dat doet hij via het inroepen van artikel 232 van de Amerikaanse Trade Expansion Act. Daarmee treedt hij buiten de gebaande paden van de internationale handelspraktijk. Binnen het kader van de Wereldhandelsorganisatie zijn lidstaten tot nu toe zeer terughoudend geweest om zich te beroepen op bedreiging van de nationale veiligheid. Juist daarom zijn de reacties van andere landen nu zo sterk. Het risico op een Amerikaanse handelsoorlog is dan ook toegenomen (zie figuur 2 ).

Een handelsoorlog, waarin landen in reactie op elkaar steeds meer handelsbeperkende maatregelen nemen, kent uiteindelijk alleen verliezers. Daarom is het staal-en-aluminium-besluit van Trump ook in zijn eigen kringen omstreden, en stapte Trumps economische topadviseur Gary Cohn op. In een recente studie beschrijven wij hoe een handelsoorlog negatieve gevolgen heeft voor de economie. Niet in de minste plaats voor de Amerikaanse. Importtarieven verhogen namelijk de inflatie en drukken daarom de consumptie. In reactie op hogere inflatie zijn renteverhogingen te verwachten, met lagere investeringen en consumptieve kredieten tot gevolg. Maar ook de Amerikaanse concurrentiepositie wordt geraakt via hogere prijzen van geïmporteerde halffabrikaten (zie figuur 3).

Een handelsoorlog zou uiteraard ook de wereldhandelsvolumes aantasten. Na enkele matige jaren herstelde de groei van de wereldhandel in 2017 juist weer (figuur 4). Europa, de VS en China droegen daar flink aan bij. Zou Trumps handelsbeleid leiden tot een een breed en escalerend handelsconflict, dan zal dit naar verwachting leiden tot een nieuwe terugval in de groei van de wereldhandel. Dit zal ongunstig zijn voor de economische groei (box 1).

Het risico op escalatie in de internationale handelsbetrekkingen is in de laatste weken sterk gegroeid. En de naderende mid-term elections in de VS verhogen de druk op Trump om in de ogen van zijn achterban politieke successen te behalen. Het vertrek van gematigde adviseurs zoals Gary Cohn betekent bovendien dat er minder tegenwicht te vinden is in het Witte Huis. Toch gaan wij er op dit moment nog vanuit dat zowel de Amerikanen als hun handelspartners een brede handelsoorlog uiteindelijk zullen willen voorkomen en handelsmaatregelen daarom beperkt zullen blijven tot specifieke sectoren en acties. Daarop zijn onderstaande verwachtingen voor de belangrijkste economieën gebaseerd.

Eind vorig jaar boekte president Trump zijn eerste grote binnenlandse beleidssucces, met een belastingverlaging voor huishoudens en bedrijven. Dit zorgt voor een kortdurende impuls voor de –toch al aardig op stoom zijnde- Amerikaanse economie, al gaat het gepaard met hogere risico’s voor de langere termijn omdat de staatsschuld als gevolg hiervan sterk oploopt. Zouden de nieuwe handelsbeperkende maatregelen ontaarden in een grootschalige handelsoorlog, dan kan die de groei-impuls van de belastingverlaging ruimschoots teniet doen. Houden de VS het echter bij specifieke handelsmaatregelen en weten zij een breed handelsconflict te voorkomen, dan zal de Amerikaanse economie naar onze verwachting dit jaar met zo’n 2,6 procent groeien.

Dit jaar groeit de economie van de eurozone naar verwachting met een gezonde 2,4 procent. Maar economische sentimentsindicatoren wijzen erop dat de piek in de groei is bereikt. Vanaf volgend jaar zou dan ook een groeivertraging kunnen inzetten. De economische groei is binnen de eurozone breed gedragen. Zowel uitvoer als binnenlandse bestedingen doen het goed. De uitvoer heeft daarbij kennelijk weinig last van de relatief sterke euro. Investeringen zullen dit jaar waarschijnlijk de snelste groeier vormen, gesteund door een hoog producentenvertrouwen en lage rentes. En de consumptie heeft baat bij de stijgende werkgelegenheid. De werkloosheid daalt snel naar 8 procent. Er zijn dan ook indicaties dat eindelijk –zij het voorzichtig– meer loonsverhogingen in het verschiet liggen. Deze zouden kunnen bijdragen aan de gewenste normalisatie van het monetaire beleid, al verwachten wij dat de ECB haar behoedzame tempo zal vasthouden en dat een eerste renteverhoging pas in september 2019 is te verwachten.

Het Verenigd Koninkrijk start binnenkort de onderhandelingen met de EU over de toekomstige handelsrelatie. Ook moeten er concrete afspraken komen over een transitieperiode. De tijdslijnen zijn kort: een politiek akkoord op hoofdlijnen moet er in het najaar liggen. Omdat ‘nothing is agreed until everything is agreed’, moeten burgers en bedrijven voorlopig leven met een hoge mate van onzekerheid over de uitkomst van de onderhandelingen. Wij verwachten dat een vrijhandelsakkoord dat tussen de akkoorden van de EU met Canada en Zwitserland zal liggen, de meest waarschijnlijke uitkomst is, gezien de ‘rode lijnen’ die het VK optrekt voor verdergaande vormen van integratie met de EU post-Brexit. Onder zo’n akkoord zouden er geen handelstarieven op goederen worden geheven, maar ontstaan er wel non-tarifaire barrières die onderlinge handel duurder maken. Maar een ‘zachtere’ Brexit is ook mogelijk, evenals nog altijd een harde Brexit zónder akkoord. De economie van het VK lijdt intussen onder de effecten van de val van het pond sterling sinds het Brexit-referendum (vooral in de vorm van hogere inflatie), en onder de onzekerheid over de toekomst. Wij verwachten dat de economische groei dit jaar zal terugvallen van 1,7 procent in 2017 tot 1,4 procent en in de eerste jaren daarna nog verder zal vertragen.

Voor Australië verwachten we dat economische groei in de komende jaren wat onder de trendgroei zal liggen, rond 2 procent. Hieraan zijn een afkoelende huizenmarkt en afnemende bevolkingsgroei debet, evenals een lagere vraag naar ijzererts uit China. De Chinese markt vertegenwoordigt 35 procent van de Australische exporten. Australië is dan ook kwetsbaar voor de gevolgen van een oplopend handelsconflict tussen de VS en China.

Ook opkomende markten dragen op dit moment over het algemeen positief bij aan het economische momentum in de wereldeconomie. Zij hebben profijt van zowel de binnenlandse dynamiek als de vraag naar hun uitvoer uit andere landen.

De Chinese regering houdt de economie keurig op het pad naar het zelf gestelde middellangetermijndoel van een verdubbeling van het reële bbp tussen 2010 en 2020. Tegelijk gaat dit gepaard met een geleidelijke vermindering van de jaarlijkse groeicijfers, die echter voorlopig nog wel boven de 6 procent per jaar zullen liggen. De binnenlandse vraag is de belangrijkste groeipilaar geworden en zal dat naar verwachting blijven. Niettemin zal de netto uitvoer ook een duit in het zakje blijven doen. In dat licht zijn de handelsrelaties met de VS een bijzonder punt van aandacht voor de Chinese regering.

De Braziliaanse economie kroop vorig jaar uit een diepe recessie en momenteel zien we een zich voortzettend herstel, wat dit jaar naar verwachting zal resulteren in een economische groei van 2,2 procent. Economische hervormingen hebben daaraan bijgedragen, evenals het herstel in de wereldhandel. De verkiezingen die dit jaar zullen plaatsvinden tegen de achtergrond van zeer omvangrijke corruptieschandalen vormen de belangrijkste bron van binnenlands risico. Voorlopig gaan we er echter vanuit dat deze zullen leiden tot een marktvriendelijke nieuwe regering. Ook relatief lage inflatie en rentes dragen bij aan ons vooruitzicht voor hogere investeringen.

De Indiase economie is de klap van de vergaande hervormingen te boven en heeft inmiddels de weg omhoog weer weten te vinden. In het vierde kwartaal van vorig jaar groeide de economie met 7,2 procent (j-o-j) en we verwachten dat de economische groei voor dit jaar uit zal komen op 7,9 procent, onder meer ingegeven door een sterke binnenlandse consumptiegroei, een herstel van de bedrijfsinvesteringen en stimulerend overheidsbeleid.

Rusland heeft zich de laatste tijd op het geopolitieke vlak center-stage gepositioneerd met onder andere de militaire interventie in Syrië en de vermoede bemoeienis met de Amerikaanse verkiezingen in 2017. Maar economisch is het beeld gematigd. In 2017 klom de economie weliswaar uit de recessie, maar zij groeit de komende jaren naar verwachting met minder dan 2 procent, wat voor een opkomende markt weinig is.