Ervaren brede welvaart op peil na jaar vol onzekerheid

De brede welvaart van Nederlanders zoals zij die zelf ervaren, is in 2023 niet veranderd ten opzichte van 2022. Dat blijkt uit een enquête onder ruim tienduizend Nederlanders, waarin zij worden gevraagd naar hun persoonlijke welvaartsbeleving (zie bijlage). Het gaat hierbij om meer dan de financiële welvaart van mensen. Economische dimensies van welvaart, zoals inkomen en baanzekerheid, zijn belangrijk, maar welvaart gaat bijvoorbeeld ook over gezondheid, sociale contacten, veiligheid en huisvesting (zie figuur 1).

Kijkend naar de elf dimensies van brede welvaart samen zagen we vorig jaar een aanzienlijke verslechtering van de mate waarin bewoners in Nederland deze ervaren. Dit schreven we vooral toe aan de gevolgen van de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en de torenhoge inflatie. Ondanks het voortduren van de oorlog en de inflatie, is de ervaren brede welvaart dit jaar niet verder verslechterd[1] (zie figuur 2). Vermoedelijk hebben de compenserende maatregelen van de overheid en de hogere cao-lonen hieraan bijgedragen.

[1]De brede welvaartsenquête wordt jaarlijks in het voorjaar (mei/juni) gehouden. Ontwikkelingen in de tweede helft van het jaar, zoals de hoge inflatie in de tweede helft van 2022, hebben daarom geen invloed op de enquête-uitkomsten van 2022.

De algehele ervaren brede welvaart is dus niet veranderd, maar we zien wel enige dynamiek als we kijken naar de afzonderlijke dimensies. De dimensie inkomen is de enige met een significante verbetering (zie figuur 3). Door de extreem hoge inflatie verslechterde vorig jaar de inkomenspositie van veel huishoudens in Nederland, waardoor deze dimensie in 2022 juist het sterkst daalde (zie figuur 4). Het gaat hierbij niet om de hoogte van het inkomen, maar om de vraag of mensen vinden dat ze voldoende inkomen hebben (zie bijlage). Na compensatiemaatregelen voor de hoge energieprijzen verbeterde die positie in de loop van vorig jaar. Daarnaast stegen de cao-lonen, het minimumloon en de daaraan gekoppelde AOW. Deze verschillende aspecten verklaren mogelijk de verbetering van de dimensie inkomen in 2023.

Ook de dimensies werk-privébalans, milieu, persoonlijke ontwikkeling en subjectief welzijn lijken zich, na een daling in 2022, weer positief te ontwikkelen in 2023, al zijn die verbeteringen statistisch niet significant. De hogere baanzekerheid in 2022 lijkt in 2023 juist door te zetten, in lijn met de hoge arbeidsmarktkrapte. Na een forse stijging vorig jaar is beweegt die dimensie wederom omhoog. De zorgenkindjes van dit jaar zijn maatschappelijke betrokkenheid, huisvesting en vooral veiligheid en gezondheid. Nederlanders gingen er op die dimensies vorig jaar op achteruit, een trend die in 2023 lijkt door te zetten.

Met de enquêteresultaten is de ontwikkeling van de ervaren brede welvaart en de dimensies te berekenen voor groepen mensen. De dimensie inkomen valt op met een positieve verandering. Door het hogere minimumloon en de hogere cao-lonen is de ervaren financiële positie van werknemers verbeterd (zie figuur 5). Doordat de AOW gekoppeld is aan het minimumloon profiteert de groep ouderen ook. Ook voor de niet-werkenden verbeterde de dimensie inkomen, maar die groep valt voor een groot deel samen met de groep ouderen. Voor alle andere groepen lijkt de financiële positie eveneens te zijn verbeterd, al zijn deze ontwikkelingen statistisch niet significant. Mensen met een laag inkomen ervaren ook geen significant betere financiële positie, ook al profiteren zij eveneens van de verbeteringen in minimumloon en de AOW. Dit kan betekenen dat de hogere inkomsten simpelweg onvoldoende waren om de hogere kosten te compenseren. Anderzijds was de inflatie het hoogst in de tweede helft van 2022, tussen de twee meetmomenten van onze enquête. De hogere inkomens hebben er dus mogelijk wel voor gezorgd dat de dimensie inkomen bij de groep mensen met een laag inkomen (en andere groepen) niet is verslechterd.

Kijken we naar de vier dimensies die zich twee jaar achter elkaar negatief lijken te ontwikkelen, dan zien we alleen bij de groep werklozen een flinke verslechtering van hun maatschappelijke betrokkenheid. Dat is goed verklaarbaar, maar het is zorgelijk dat dit gevoel sterker is geworden.

Hoewel we voor een beperkt aantal groepen op enkele dimensies wel ontwikkelingen zien, is er geen enkele groep waarvan de algehele ervaren brede welvaart is veranderd. We maken hierbij onderscheid in leeftijd, opleiding, arbeidsmarktstatus, inkomen en woonsituatie (koop of (sociale) huur). Figuur 6 maakt eens te meer duidelijk dat de verschillen tussen groepen mensen het grootst zijn. Vorig jaar concludeerden we dat de brede welvaart het sterkst daalde bij werklozen en lage inkomensgroepen. Hoewel de financiële positie van de gemiddelde Nederlander is verbeterd, geldt dat niet voor die twee groepen. De groter geworden verschillen in brede welvaart tussen die groepen en bijvoorbeeld mensen met een baan en/of een hoger inkomen blijven dit jaar dus in stand.

Elk jaar in het voorjaar (mei/juni) vragen we ruim tienduizend mensen om hun eigen situatie te beoordelen op de elf dimensies van brede welvaart. Daarmee krijgen we een beeld van de (ontwikkeling van de) welvaartsdimensies en de brede welvaart als geheel zoals Nederlanders die zelf ervaren. Deze zogenoemde microdata geven bovendien de mogelijkheid om groepen mensen met elkaar te vergelijken. Tabel 1 toont de vragen uit de enquête op basis waarvan we de scores voor de dimensies en de brede welvaart berekenen.