Bruisende steden hebben een andere exitstrategie nodig

We moeten nadenken over hoe onze economie past in de nieuwe anderhalvemetersamenleving. Rabobankeconoom Otto Raspe benadrukt dat we dan ook vooral plannen moeten maken om onze steden weer bruisend te krijgen.

De maatregelen die zijn getroffen om de verdere verspreiding van het coronavirus te remmen, hebben grote gevolgen voor de Nederlandse economie, zo geven recente prognoses aan. Achter deze macro-cijfers gaan echter grote regionale verschillen schuil. Zo helpt het nu even niet om een bruisende stad te zijn. Door de social distancing vallen de economische voordelen van nabijheid gedeeltelijk weg.

Bedrijven in steden zijn productiever en innovatiever

Clustering in elkaars nabijheid, in steden, heeft allerlei voordelen. Denk aan het uitwisselen van complexe en persoonsgebonden kennis. Dan gaat het om samenwerkingen die zijn gestoeld op vertrouwen. Je moet elkaar dan frequent en diep in de ogen kunnen kijken. Zeker als het om risicovolle en onzekere investeringen gaat. Steden hebben ook het voordeel dat de vraag en het aanbod van arbeid effectiever samenkomen. Als mensen van baan wisselen, nemen ze bovendien hun kennis mee. Al met al zijn bedrijven door deze clustervoordelen innovatiever en productiever in steden dan daarbuiten. De vuistregel is dat bij verdubbeling van de dichtheid, bedrijven zo’n 5 procent productiever zijn.

Horeca en cultuur hebben een cruciale rol

Face-to-face-contact faciliteert dus het uitwisselen van kennis en leerprocessen. Voor interacties die zijn gepland en bedoeld. Maar ook onbedoelde en ongeplande interacties zijn belangrijk. De toevallige ontmoeting in het café of theater, op een bijeenkomst of evenement die jouw idee verrijkt. Of zien dat jouw ‘buurman’ een bedrijf start, en concluderen dat je dat zelf ook kunt. Beter zelfs. De culinaire en culturele voorzieningen in de stad zijn daarom niet alleen leuk, ze faciliteren ontmoetingen en hebben daarmee óók een indirecte positieve impact op de regionale economie.

Fysiek contact is lastig te vervangen

Bruisende steden hebben dus economische voordelen, die in een periode van social distancing grotendeels wegvallen. Als fysiek contact onmogelijk is, is nabijheid immers geen factor voor kennisoverdracht en ontlenen bedrijven er geen voordeel aan. De digitale mogelijkheden vervangen deze fysieke voordelen maar beperkt. Waarom zouden bedrijven anders zo sterk clusteren?

Amsterdam en Eindhoven zijn meest gevoelig voor coronamaatregelen

Hoewel Nederland een klein land is, zien we grote regionale verschillen. Regionale kenmerken waren de afgelopen jaren heel belangrijk voor economische groei (figuur 1). Vooral voor de regio’s Amsterdam en Brainport Eindhoven. Beide regio’s waren de afgelopen jaren de groeidiamanten van onze economie, én juist zij hebben een relatief groot deel van die groei te danken aan hun bruisende vestigingsklimaat. Voor Amsterdam is dit de helft en voor de Brainport-regio een derde.

Juist deze regio’s danken hun groei dus normaal gesproken bovenmatig aan de gunstige lokale omstandigheden voor innovatie en creatieve interactie. Dus de kans bestaat dat juist deze regio’s weleens een extra klap kunnen krijgen van de coronacrisis.

Coronaplannen voor bruisende steden

Onze economie wordt dus niet alleen getroffen doordat de vraag wegvalt en er aanbodbeperkingen zijn. Ook het fundament voor innovatie en productiviteit die steden en clusters bieden, valt weg. We moeten daarom niet alleen maar plannen per sector maken, maar dit vooral uitwerken in plannen die onze regionale economieën weer bruisend maken. Hoewel niet makkelijk, zie je nu overal nieuwe perspectieven voor post-corona stedelijke economieën opkomen. Amsterdam, als een van de eerste ter wereld, werkt met het donut-model aan een stad die meer in balans met de planeet is. Tokio zet in om nieuwe manier van werken. De inrichting van de openbare ruimte, het openbaar vervoer, onze gebouwen, alles moet opnieuw doordacht worden. Maar ook nieuwe digitale mogelijkheden en nieuwe kanalen om kennis en ideeën uit te wisselen horen daarbij. Net als na eerdere tegenslagen zullen onze bruisende steden ook de corona-crisis overwinnen.

Deze column is eerder verschenen op RTL Z/Opinie, 22 april 2020