Gascrisis in Europa: zit Nederland er komende winter warmpjes bij?

De gascrisis in Europa en Nederland is de laatste maanden verergerd. Niet alleen heeft Rusland de gastoevoer naar Finland, Denemarken, Nederland, Polen en Bulgarije (deels) afgesloten. Ook heeft het de gaslevering aan met name Duitsland fors teruggeschroefd. De prijs van gas staat momenteel rond de 300 euro per megawattuur (MWh) en ook voor een éénjaars- of tweejaarscontract betaalt een kopende partij respectievelijk 220 euro en 150 euro. Om dit in perspectief te plaatsen: in de periode 2011-2020 kostte gas nog gemiddeld 20 euro per MWh. Moskou gebruikt gas overduidelijk als geopolitiek pressiemiddel en bovendien spint de Russische economie garen bij de torenhoge gasprijs.

De afgelopen jaren is Nederland kwetsbaarder geworden voor fluctuaties in de gasprijzen, omdat de gaswinning sterk is teruggelopen en het veel afhankelijker is geworden van gasleveringen uit het buitenland. In 2011 won Nederland in de eerste helft van het jaar gemiddeld nog iets meer dan 40 miljard m gas. In de eerste helft van 2022 was dit iets minder dan 10 miljard, waarvan een kwart terug te voeren is op de gaswinning in Groningen. Staatssecretaris Vijlbrief schreef in juni in een kamerbrief dat Groningen in het nieuwe gasjaar op de ‘waakvlam’ wordt gezet, waarbij nog voor 2,8 miljard m zal worden gewonnen. Het plan is om de gaswinning in Groningen in gasjaar 2023/2024 volledig te stoppen.

Daartegenover wil het kabinet de winning in kleine velden op zee versnellen. In de eerste helft van 2022 zien we al een significant hogere gaswinning (7,3 miljard m) in deze velden ten opzichte van 2021 (12,7 miljard m voor het hele jaar) en we gaan ervan uit dat deze hogere productie ook in 2023 wordt gehaald.

Omdat de productie van gas de afgelopen jaren dus aanzienlijk is gedaald, moet Nederland het elders vandaan halen om te kunnen voorzien in het binnenlandse gasverbruik en om te kunnen voldoen aan zijn buitenlandse leveringsverplichtingen. De invoer van gas laat daarom een tegengestelde trend zien vergeleken met de eigen gasproductie. Nederland importeerde in de eerste helft van 2011 iets meer dan 10 miljard m gas en dat was in 2022 bijna 30 miljard m.

Wel heeft Nederland sinds mei steeds minder gas geleverd gekregen vanuit Rusland, doordat Gazprom niks meer levert aan GasTerra. Het aandeel van Russisch gas is daarom gehalveerd met ongeveer de helft ten opzichte van dezelfde maand in de voorgaande drie jaren: van 16 procent naar 8 procent. Nederland heeft de lagere gasimporten vanuit Rusland op weten te vangen doordat meer gas (vooral ook vloeibaar gas (LNG)) uit Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Ook is het gasverbruik in de eerste helft van 2022 gedaald met 15 procent en is bij het elektriciteitsgebruik veel sterker gebruik gemaakt van hernieuwbare energie. Naar de toekomst toe kan Nederland en Europa profiteren van een nieuwe LNG-terminal van Gasunie die begin september in de Eemshaven operationeel zal worden, met een capaciteit van 8 miljard m per jaar. Er zijn al gasleveranciers gecontracteerd om deze nieuwe terminal op volledige capaciteit te kunnen benutten. Hierdoor zal de Europese invoer van LNG op korte termijn waarschijnlijk fors toenemen.

Ondanks de steeds lagere productie van aardgas en het deels wegvallen van gasleveringen vanuit Rusland verloopt het vullen van de Nederlandse ondergrondse voorraden duidelijk sneller dan vorig jaar (zie figuur 1). Momenteel zijn de voorraden voor ruim 70 procent gevuld en ligt het niveau van de voorraden al boven de piek in de vulgraad van 62 procent die vorig jaar werd bereikt in de aanloop naar de winter. Wij verwachten dat de Nederlandse gasvoorraden tot november kunnen worden gevuld tot 13 miljard m, wat 80 procent is van de totale opslagcapaciteit. Dit is in overeenstemming met de Europese richtlijnen.

In lijn met de analyse die Gasunie vorige maand publiceerde, voorzien wij dat Nederland voor het intreden van de winter ruim voldoende gasvoorraden heeft om een normale winterperiode door te komen, zelfs als we meer gaan exporteren naar landen die zwaarder worden getroffen door het wegvallen van leveringen van Russisch aardgas.

Maar er zijn forse neerwaartse risico’s. Ten eerste kan de vraag naar vloeibaar gas (LNG) vanuit Azië fors aantrekken, wanneer de coronamaatregelen daar worden losgelaten. Vooral extra vraag vanuit Japan en China zal de markt nog verder onder druk zetten en aangezien partijen naar de hoogste bieder gaan, is het zeer de vraag of Europa in dat geval niet veel lagere volumes LNG tegemoet kan zien. Ten tweede is er een risico dat de gasbesparing van 15 procent, waar we in onze analyse mee hebben gerekend, lager uitpakt. Zo hangt een groot deel van de Nederlandse gasbesparing samen met het onderhoud aan een Shell-raffinaderij. De gasbesparing in juni was hier dan ook veel lager dan in de maanden maart, april en mei. En tot slot is er een risico dat we geen normale of milde winter tegemoet gaan, maar een strenge. Dan zal ons gasverbruik echt nog verder omlaag moeten.

Ondanks dat het risico op fysieke gastekorten voor Nederland klein is, verwachten we niet dat de gas- en elektriciteitsprijzen snel gaan dalen. Dit zorgt voor steeds meer problemen in de Nederlandse economie en is al maanden duidelijk zichtbaar in de inflatiecijfers. Hogere consumenten- en productenprijzen hebben vervolgens negatieve gevolgen voor onder meer de koopkracht van huishoudens. Die is namelijk al flink gedaald en het eind is nog niet in zicht. Daarnaast zetten de hoge prijzen de productie van bedrijven onder druk, zeker wanneer zij deze kosten niet of maar ten dele kunnen doorberekenen.

Productieschokken zullen overigens niet alleen leiden tot economische schade in energie-intensieve sectoren, maar hebben ook een negatieve impact op aanverwante sectoren. Zo zal een productieschok in de chemie ook voelbaar zijn in de rubber- en kunststofproductindustrie en de meubelindustrie.