Zorglandbouw: van oriëntatie tot opstart

Agrarisch ondernemers beginnen steeds vaker initiatieven naast hun bestaande bedrijfsactiviteiten. Zo starten ze onder meer horecagelegenheden, recreatieplekken of zorgfaciliteiten. De interesse onder agrarisch ondernemers voor deze ontwikkelrichting groeit. Tegelijkertijd wordt in de zorgsector gezocht naar nieuwe perspectieven. Naast de stijgende zorgvraag en de oplopende kosten is er een personeelstekort van zo’n 67.000 mensen. Met ruim 1,6 miljoen medewerkers is de zorg goed voor 15% van de werkplekken in Nederland. Dat is een groot aandeel in een krappe arbeidsmarkt. Als het zo doorgaat, werkt in 2040 door de vergrijzing een derde van de werknemers in de zorg.

De toekomst van de zorg draait om de vraag hoe we mensen en gemeenschappen zo lang mogelijk gezond kunnen houden, zodat zij zelf de regie over hun leven behouden. Het is belangrijk niet te beginnen bij het zorgaanbod, maar bij de mensen zelf. Zaken als een geschikte woning, een sociaal netwerk, gezonde voeding en een zinvolle dagbesteding zijn net zo belangrijk als professionele zorg. Een zorgboerderij past daarom goed in het zorgaanbod. Een zorgboerderij kan diverse doelgroepen en daarmee diverse typen zorg bieden. Voorbeelden hiervan zijn: mensen met dementie, jongeren/schooluitvallers of mensen met psychische problemen.

Om de zorg toekomstbestendig te maken, moeten we ons meer richten op onze leefomgeving. Dit betekent meer aandacht voor de principes van de zogeheten 'Blue Zones', gebieden waar mensen langer en gezonder leven. Volgens Rabobank vormen de burgers en de gemeenschap het uitgangspunt voor een vitale samenleving in 2040. We werken met het concept van brede welvaart, waarbij alle betrokken partijen, zoals de publieke sector, de zorgsector, het bedrijfsleven en de overheid, intensiever gaan samenwerken. Denk bijvoorbeeld aan het realiseren van geschikte woonoplossingen voor ouderen en jongeren, met veel aandacht voor sociale binding en gezond gedrag. Zorgboerderijen passen uitstekend bij dit beeld.

Daarnaast is het belangrijk om gezond voedsel toegankelijker en meer betaalbaar te maken. Ook kan een zorgboerderij bijdragen aan een betere zichtbaarheid van voedselproductie in de samenleving. De arbeidsmarkt vraagt om een creatieve aanpak voor het betrekken van mensen, bijvoorbeeld door flexibele arbeidsvoorwaarden die aansluiten bij verschillende leeftijdsfasen. Lees voor meer informatie onze sectorvisie zorg.

Tjitske Ypma van de Federatie Landbouw en Zorg ziet genoeg kansen, zoals persoonsgerichte, domeinoverstijgende zorg op basis van de behoefte van de patiënt. Zorg in het groen staat volop in de belangstelling, net als de agrarische sector zelf. Bij de Federatie aangesloten zorgboeren werken met een kwaliteitskader dat in 2022 is gelanceerd en omschrijft wat de zorg inhoudt en wat de doelen zijn. De implementatie van het kwaliteitskader is nu in volle gang. Daarnaast hebben ze een verplicht keurmerk, dat al sinds 2002 bestaat. Onderdeel van dit keurmerk is een verplichte risico inventarisatie en evaluatie analyse (RI&E). Het kwaliteitsbureau achter het keurmerk monitort of de zorgboer aan alle wettelijke verplichtingen voldoet. Als dat niet het geval is, verliest een zorgboerderij het keurmerk en kan het bedrijf ook niet meer aangesloten zijn bij de Federatie. Op deze manier waarborgt de Federatie de kwaliteit van de geleverde zorg.

In de zorglandbouw werken mensen met plezier. Het personeelstekort waar de reguliere zorg mee kampt, is in de zorglandbouw een stuk kleiner of zelfs niet aanwezig. Alleen de bezetting in het weekend en in de vakanties leveren nog weleens problemen op. Het aantal doelgroepen dat gebruik kan maken van de zorglandbouw groeit. Voorbeelden daarvan zijn ouderen met dementie, jeugdzorg in het algemeen, schooluitvallers en mensen met psychische problemen.

Waar bestaat het verdienmodel uit?

Tjitske Ypma: "Zorgboeren zijn bij uitstek sociale ondernemers die graag meedenken om problemen te voorkomen. Zo denken ze mee over preventie, intake, doorstroom en uitstroom. Maar in het algemeen geldt dat de tarieven steeds verder dalen of dat indicaties pas (te) laat worden afgegeven. Hierdoor neemt de zorgzwaarte toe, maar blijft de vergoeding hetzelfde. Consequentie is dat winstgevendheid hierdoor uitdagender wordt. Het kostenaspect speelt ook bij het vervoer. Zeker bij afgelegen zorgboerderijen waarbij de doelgroep vanuit verschillende gemeenten komt, is het lastig dit voor de steeds krapper wordende tarieven te regelen."

Een andere bedreiging is de toegenomen administratieve druk. Waar mensen zorgboer worden om de kernwaarden van de zorglandbouw, eindigen ze vaak achter de computer. De Federatie Landbouw en Zorg doet er alles aan om ook bij het kabinet onnodige regels van tafel te krijgen, maar ook dan is het documenteren van alles een dagelijkse bezigheid. Dat kan vooral voor startende zorgboeren tegenvallen.

Ondernemers die een zorgboerderij willen beginnen, worden door de Federatie Landbouw en Zorg geadviseerd eerst een oriëntatiecursus te volgen. Bij de oriëntatie verdiepen ondernemers zich waarom ze een zorgboerderij willen beginnen, of hun gezin dat steunt, wat voor zorg ze willen aanbieden en of er voldoende scholing en kennis aanwezig is. Ook moeten ze bedenken of ze personeel willen en zo niet, hoe ze dan 24/7 beschikbaar kunnen zijn, wanneer het aanbod dit vereist. Ook moeten ze zich buigen over met welk kwaliteitssysteem ze willen werken, welke investeringen nodig zijn en hoe ze dit kunnen financieren.

Om bij de Federatie aan te sluiten is lidmaatschap bij een regionale organisatie verplicht. Een goed contact met de regionale organisatie is dan ook belangrijk. Uit interviews met zorgboeren blijkt dat sommigen de impact op het gezin of de vele administratie hebben onderschat. Anderen zijn blij dat het delen van hun locatie en het bieden van zorg tot zulke mooie resultaten leidt.

Volgens de Federatie Landbouw en Zorg zijn er in Nederland zo’n 1.300 zorgboerderijen (zie figuur 1). Ongeveer 75% van de zorgboerderijen is lid van de Federatie.

Ondernemer – is er een match?

De agrarisch ondernemer die een zorgtak wil opzetten is meestal al een ervaren ondernemer. Maar een ervaren agrarisch ondernemer is niet per definitie een goede zorgondernemer. Daarom is actieve betrokkenheid en ervaring in de zorgsector noodzakelijk. Deze ervaring kan ook door externe personen worden ingebracht. Naast ervaring in de sector is de motivatie belangrijk. Bij een zorgboerderij wordt veel samengewerkt met personeelsleden en soms ook met vrijwilligers. Het aansturen van deze mensen vraagt andere vaardigheden dan in de landbouwsector. Tot slot worden bij specifieke zorgverlening ook nog aanvullende diploma’s gevraagd. Denk aan het verrichten van verpleegkundige handelingen. Dan zijn een opleiding tot verpleegkundige of verzorgende IG en een BIG-registratie vereist. Voor jeugdhulp is het nodig dat er een zorgprofessional met een SKJ-registratie (Stichting Kwaliteitsregister Jeugd) werkzaam is of wordt betrokken. Deze specialistische hulp kan ook worden ‘ingekocht’ bij een samenwerkende zorgorganisatie, zoals een thuiszorgorganisatie of een jeugdzorginstelling. Een opleiding in de zorg, aangevuld met de introductiecursus van de Federatie Landbouw en Zorg, kan erg zinvol zijn.

Een belangrijk onderdeel van de prognose is de onderbouwing van de omzet van betaaltitels voor de geleverde zorgdiensten. Welk type zorg wordt geleverd? En wie is de doelgroep waaraan zorg wordt geleverd? Onder welke betaaltitel valt deze zorg? Is hiervoor een contract verkregen met het zorgkantoor voor diensten met betrekking tot de WLZ (Wet Langdurige Zorg) of heeft men een overeenkomst met de gemeente over diensten, die vallen onder de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) of Jeugdwet (Jw) (zie figuur 2). Als een ondernemer cliënten heeft die in meerdere gemeentes woonachtig zijn, moet met alle betrokken gemeenten een afspraak zijn gemaakt. Een ander belangrijk punt is of men werkt met onderaanneming of dat men zelf de hoofdaannemer is.

De overheid wil meer zicht op zorgaanbieders. Om een zorgboerderij te starten in 2025 onder de Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza), zijn er een aantal stappen die je moet volgen:

1. Meldplicht: Je moet je zorgboerderij melden bij het CIBG (Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg) via hun website. Dit moet je doen uiterlijk drie maanden voordat je begint met het verlenen van zorg.

2. Toelatingsvergunning: Afhankelijk van de omvang van je zorgboerderij, heb je mogelijk een toelatingsvergunning nodig. Als je meer dan 2 zorgverleners hebt, moet je deze vergunning aanvragen voor nieuwe zorginstellingen. Uitzondering vormt WMO en Jeugdzorg, waarbij geen toelatingsvergunning wordt gevraagd.

3. Interne Toezichthouder: Als je vergunning plichtig bent en werkt met meer dan 10 zorgverleners, dan ben je verplicht om een interne toezichthouder aan te stellen. Dit is een vereiste om de toelatingsvergunning te verkrijgen

4. Jaarlijkse Verantwoording: Alle zorgaanbieders die vergunning plichtig zijn, moeten jaarlijks financiële verantwoording afleggen.

5. Kwaliteitssysteem: Zorg ervoor dat je een kwaliteitssysteem hebt dat voldoet aan de eisen van de Wtza. Dit systeem moet de kwaliteit van de zorg waarborgen

Om zorg aan te bieden op een boerderij is verschillende wet- en regelgeving van belang. Naast de Wtza zijn de belangrijkste wetten en regelingen: de Omgevingswet, de Wet milieubeheer (Wm), het Besluit landbouw milieubeheer en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Deze wetten koppelen ruimtelijke ordening en milieuaspecten aan elkaar.

Belangrijk voor het aansturen van de zorgtak is dat de resultaten van dit onderdeel van het bedrijf goed inzichtelijk zijn. Denk aan het inrichten van de boekhouding zodat je voor ieder onderdeel van het bedrijf inzicht hebt. Voor het beoordelen van een financieringsaanvraag wordt hier ook op getoetst. Aandachtspunten zijn onder meer de onderbouwing van de verwachte omzet, een passend niveau van personeelskosten en de omvang van de afschrijvingen. De looptijd van activa is in de zorgsector korter dan wat gebruikelijk is in de landbouw. Het resultaat moet passend zijn voor het betalen van rente, aflossing, vervangingsinvesteringen en een marge voor het opvangen van tegenvallers. Het toetsen van een taakstellende omzet, waarbij aan alle verplichtingen wordt voldaan, geeft inzicht in de mate van risico. Rabobank rekent in de zorgsector met een minimaal eigen vermogen van 20%. Dit dient als buffer om eventuele tegenvallers op te vangen. Dit betekent ook dat bij een investering een eigen inbreng van minimaal 20% wordt gevraagd.

Accountmanager Korwin van Vliet bij Rabobank helpt ondernemers daarmee. ‘’Vaak word ik al vroeg bij de plannen van ondernemers betrokken. Ik probeer de ondernemers richting te geven waar het ondernemingsplan aan moet voldoen. Denk aan: is er behoefte aan een zorgtak op die locatie? Wat levert een demografisch onderzoek op? Hoe regel je het vervoer? Hoe waarborg je de kwaliteit van de zorg? Kun je je personeelsbehoefte rondzetten? Hoe zit het met de praktische veiligheid op je bedrijf? Past de zorgbehoefte in de omgeving bij je ambities?”

Rabobank kijkt bij plannen onder meer naar de drijfveer van ondernemers, waarom iemand wenst te starten met een zorgboerderij. Is de ondernemer gemotiveerd om goede zorg aan de doelgroep te verlenen, of ligt de focus alleen op aanvullende inkomsten voor het agrarisch bedrijf? Ook geeft Korwin de tip om contact te zoeken met de Federatie Landbouw en Zorg. In de praktijk ziet Korwin dat de meeste ondernemers starten met kleinschalige zorg. Men start veelal zelf of met één personeelslid.

Accountant Eric de Gans en relatiemanagers Arie Koolen en Urban Luijkx van Alfa en ABAB (aaff) zien bij agrarische bedrijven met zorgtak de volgende ontwikkelingen:

• Wij stelden voor het vijfde jaar op rij de referentiecijfers voor de zorglandbouw op. Uit onze referentiecijfers van 2023 blijkt dat de financiële prestaties van het referentiebedrijf stabiel zijn gebleven ten opzichte van 2022;

• De zorgmarge, berekend als de zorgomzet minus directe kosten, personeelskosten en het gewaardeerde ondernemersloon van € 65.000 per fte, gedeeld door de zorgomzet, is in 2023 35%. Na aftrek van overige kosten blijft er een zorgresultaat van 9% van de omzet over;

• Groot verschil met de agrarisch sector is dat de BTW in de gezondheidszorg niet kan worden verrekend. De BTW van een investering moet dus meegefinancierd worden.

Rabobank ziet het starten van een zorgboerderij als een transitiemogelijkheid voor agrarische ondernemers. Deze activiteiten worden uitgevoerd als aanvulling op de bestaande agrarische activiteiten. Ook in de zorgsector groeit de belangstelling voor een zorgaanbod dat aansluit bij het dagelijks leven en bijdraagt aan een vitale samenleving. De zorgboerderij is hier een uitstekend voorbeeld van. Tegelijkertijd vraagt het runnen van een zorgtak andere competenties dan het beheren van een agrarisch bedrijf. Een zorgvuldige voorbereiding is belangrijk om een startende zorgtak succesvol te maken. Hierbij is het belangrijk dat de keuze van de doelgroep past bij de ondernemer, het bedrijf, het zorgaanbod in de regio en de wetgeving. Daarnaast moet er een contract worden afgesloten met de gemeente en/of het zorgkantoor om een passende vergoeding voor de zorgdiensten te ontvangen. Het aansluiten bij een regionale organisatie die is verbonden aan de Federatie Landbouw en Zorg en het verkrijgen van een keurmerk zijn ook van toegevoegde waarde.

Aan deze update werkten mee:

• Federatie Zorg en Landbouw, Tjitske Ypma, communicatie. Kijk voor meer informatie op Federatie Zorg en Landbouw of Academie Landbouw en Zorg.

• Alfa en ABAB. Accountant Eric de Gans en relatiemanagers Arie Koolen en Urban Luijkx. Medio 2024 hebben Alfa en ABAB hun fusie voltooid en gaan zij vanaf januari 2025 verder onder de nieuwe naam aaff. Kijk voor meer informatie op de website van ABAB.

• Rabobank Korwin van Vliet. Accountmanager Food & Agri.